Masz wrzos? Oto najgroźniejsze choroby roślin wrzosowatych

Wrzosowate (łac. Ericaceae Juss.) to rodzina roślin obejmująca ok. 4 tys. gatunków krzewiastych, krzewinkowych, a także drzew. W Polsce występuje 13 ze 126. rodzajów tych eukariontów, z czego niektóre służą celom ozdobnym, jak na przykład wrzos zwyczajny (łac. Calluna vulgaris), a inne użytkowym, np. borówka wysoka (łac. Vaccinium corymbosum). Na jakie choroby narażone są rośliny wrzosowate?

Najniebezpieczniejsze choroby roślin wrzosowatych – tabela

Najniebezpieczniejsze choroby roślin wrzosowatych są wywoływane przez grzyby lub eukarionty grzybopodobne, tzw. lęgniowce. W poniższej tabeli wymieniono organizmy najczęściej atakujące omawianą rodzinę oraz schorzenia, jakie wywołują.

Fytoftoroza roślin wrzosowatych

Fytoftoroza roślin wrzosowatych jest wywoływana przez organizmy grzybopodobne − lęgownice − z rodzaju Phytophthora. Najczęściej obserwuje się obecność Phytophthora cinnamomi, rzadziej Ph. citricola czy Ph. ramorum. Patogeny bytują w podłożu, ich zarodniki przenoszą się razem z wodą.

W pierwszej kolejności rozwija się zgnilizna korzeni. W efekcie liście oraz pędy stają się matowe, a w następnej kolejności brązowieją, co wiąże się z utratą chlorofilu i śmiercią. To wszystko prowadzi do zatrzymania wzrostu rośliny. U różaneczników obserwuje się dodatkowo charakterystyczne zawijanie dolnych liści, które jednocześnie przyjmują żółtą lub brązową barwę, pędy atakowane są później. Nekroza rozwijająca się wtedy na różnej wysokości prowadzi do śmierci całej rośliny.

Fytoftoroza rozwija się najczęściej latem, kiedy temperatura powietrza oraz gleby jest wysoka i sięga powyżej 20℃. Chorobie sprzyja także uprawa roślin w luźnej glebie torfowej, stwarzającej idealne warunki dla rozwoju i transportu zarodników. Pierwsze objawy pojawiają się właśnie w miesiącach letnich, zaraz po przesadzeniu wrzosowca w miejsce docelowe.

Zapobieganie fytoftorozie i jej leczenie

Aby zapobiegać rozprzestrzenianiu się grzybopodobnych Phytophthora, konieczne jest usuwanie chorych roślin − ich pędów oraz korzeni. Nie wolno też uprawiać kolejnych sadzonek w sąsiedztwie ani tam, gdzie obumarły inne wrzosowate. Profilaktycznie warto wymieszać ziemię z kompostowaną korą oraz podsypywać nią regularnie podłoże. 

Zakażone miejsca należy oczyścić pozostałych w niej patogenów za pomocą fungicydów, czyli środków grzybobójczych. Przeciwko lęgownicom z rodziny Phytophthora sprawdzają się zawiesiny z poniższych preparatów, które należy sporządzać zgodnie z zaleceniami producenta:

• Fongarid 25 WP (0,05%),
• Bravo 500 SC (0,2%),
• Sandofan Manco 64 WP (0,2%),
• Previcur 607 SL (0,3%).

Szara pleśń i czynniki ryzyka jej rozwoju

Szara pleśń to choroba, za którą odpowiedzialny jest grzyb Botrytis cinerea. Czynnikiem ryzyka rozwoju zarodników są niekorzystne warunki środowiskowe, kiedy wrzosowate rosną gęsto i nie ma wokół nich miejsca na wymianę pędów, a także narażone są na wysoką wilgotność powietrza.

Objawy rozwoju szarej pleśni są widoczne na pędach, na różnej wysokości. Hodowcy obserwują wodnistne, brązowe plamy, prowadzące do śmierci roślin. W przypadku różaneczników i azalii chorobę widać także na kwiatach oraz na liściach, przyjmuje wtedy postać meszkowatego nalotu charakterystycznego na pleśni. Z kolei u wrzosów i wrzośców uprawianych w ogrodach porażenie jest widoczne najczęściej u podstawy pędu oraz w środku.

Zapobieganie i leczenie szarej pleśni

Aby zapobiegać rozwojowi szarej pleśni, porażone pędy należy wycinać i od razu utylizować, aby nie dopuścić do rozprzestrzenienia się zarodników. Profilaktycznie należy także opryskiwać pozostałe wrzośce raz lub dwa razy na 14. dni wybranym środkiem grzybobójczym:

• Kaptan zaw. 50 WP (0,2%),
• Rovral 50 WP (0,1%),
• Rovral Flo 255 SC (0,2%),
• Sumilex 500 SC (0,1%).

Plamistość liści i zgnilizna korzeni azalii

Plamistość liści i zgnilizna korzeni jest jedną z najczęstszych chorób azalii. Rozwija się na skutek działalności grzyba Cylindrocladium scoparium. Charakterystycznym objawem są tutaj ciemnobrązowe plamy o owalnym kształcie, które obserwuje się w dużym zagęszczeniu na najniżej położonych liściach. Po kilku dniach pojawiają się na nich zarodniki grzyba − mają czarny kolor i występują w skoncentrowanych skupiskach. Cylindrocladium scoparium atakuje też korzenie, prowadząc do ich gnicia.

Sposoby na plamistość liści i zgniliznę korzeni azalii

Porażone azalie należy w całości usuwać z podłoża, ponieważ grzyb atakuje także system korzeniowy, a następnie utylizować. W przypadku stwierdzenia plamistości liści i zgnilizny korzeni azalii stosuje się następujące fungicydy:

• Sarfun 500 SC (0,1%),
• Topsin M 70 WP (0,08%).

Plamistość liści różanecznika i azalii

Plamistość liści i zgniliznę korzeni azalii wywołują grzyby Cercospora handelii, Septoria azaleae, a także gatunki Phomopsis i Phyllosticta. Zarodniki przenoszą się w wodzie, np. w kroplach deszczu. Łatwo wnikają do miejsc, w których wrzosowce zostały uszkodzone, tam się rozwijają.

Charakterystycznym symptomem plamistości są brązowe plamy o owalnym kształcie pojawiające się na liściach. Mają dużą średnicę sięgającą nawet 2 cm. Pierwsze zmiany obserwuje się zwykle u szczytu pędu. Z czasem na porażonych częściach rośliny pojawiają się czarne skupiska − to zarodniki grzybów gotowe do rozmnażania.

Sposoby na zatrzymywanie rozwoju plamistości liści u wrzosowatych

Podstawą zapobiegania dalszemu rozwojowi grzybów jest przycinanie chorych liści, zanim pojawią się na nich czarne zarodniki. Należy je od razu utylizować, ponieważ mikroorganizmy mogą się dalej na nich namnażać. Po zaobserwowaniu objawów choroby konieczne jest użycie środków grzybobójczych. Poleca się naprzemienne stosowanie granutaltu (Penncozeb lub Dithane w stężeniu 0,2-0,35%) oraz oprysków (działają preparaty stosowane przy antraknozie) dwukrotnie, co 10 dni.

Przemarznięcie pąków i liści różanecznika

Przemarznięcie pąków i liści różanecznika zdarza się wczesną wiosną, w marcu i kwietniu, kiedy za dnia temperatura wzrasta, ale nocą wciąż spada poniżej zera. Wierzchołek rośliny na wysokości 5-10 cm staje się wtedy jasnobrązowy, a pąki przestają się rozwijać. Konieczne jest jak najszybsze obcięcie i spalenie porażonych pędów, ponieważ są one podatne na działalność grzyba Botrytis cinerea, a więc narażone na rozwój szarej pleśni.

Mączniak prawdziwy u wrzosów, azalii i różaneczników

U wrzosów za rozwój mączniaka prawdziwego odpowiada grzyb Erysiphe polyphaga, natomiast w przypadku różaneczników i azalii jest to Erysiphe penicillata. Na porażonych liściach widać charakterystyczny biały nalot. Mówi się, że jest mączysty, ponieważ przypomina mąkę. Tak wyglądają grzybnie i zarodniki „mączniaka”, które roznoszą się wraz z kroplami wody, podczas podlewania lub opadów deszczu albo przez wiatr. Rozwój chorych roślin zostaje całkowicie zatrzymany.

Co zrobić, aby mączniak prawdziwy nie zainfekował innych roślin?

Aby zatrzymać rozwój mączniaka prawdziwego, chore pędy trzeba usuwać i palić. Rośliny znajdujące się w pobliżu należy pryskać fungicydami takimi jak:

• Score 250 EC (0,05%),
• Bio Blatt 47 EC (0,1%),
• Nimrod 25 EC (0,2%),
• Saprol (0,15%).

Rizoktonioza inaczej przebiega u wrzosów, a inaczej u azalii i różaneczników

Rizoktoniozę wywołuje Rhizoctonia solani, grzyb rozwijający się w podłożu na głębokości ok. 5 cm, czyli w najlepiej napowietrzonej części gleby. W przebiegu choroby, w pierwszej kolejności atakowany jest system korzeniowy roślin wrzosowatych. Pojawiają się na nich brązowe, wodniste plamy, które są charakterystyczne dla wielu infekcji grzybiczych. Objawy szybko rozprzestrzeniają się wyżej, przenosząc się na pędy.

Rhizoctonia solani nie prowadzi najczęściej do obumierania całych wrzosów, a jedynie ich fragmentów. Inaczej wygląda to w przypadku różaneczników czy azalii, w przypadku których grzyb poraża cały miąższ pędu, odcinając dostęp do składników mineralnych pobieranych z gleby.

Jak zatrzymać Rhizoctonia solani?

Pędy roślin, na których stwierdzono rozwój infekcji grzybiczej, należy usunąć. Następnie należy zastosować środki grzybobójcze. Trzeba nimi pryskać pędy, jak i nasączyć podłoże, ponieważ tam rozwijają się odpowiedzialne za chorobę mikroorganizmy. Opryski stosuje się dwukrotnie, z wykorzystaniem jednego z fungicydów:

• Rovral 50 WP (0,1%),
• Kaptan zaw. 50 WP (0,2%),
• Rizolex 50 WP (0,1%).

Glebę należy podlewać w tym samym czasie, stosując ciecz użytkową, a więc preparat specjalistyczny rozcieńczony w wodzie. Na m2 zwykło się wykorzystywać do dwóch litrów płynu.

Antraknoza i jej charakterystyczne objawy

Antraknoza to choroba wywoływana przez Colletotrichum gloeosporioides. Ma bardzo charakterystyczne objawy. Wierzchołki porażonych pędów wrzosów wyginają się ku dołowi, a na całej długości widoczne są brązowe, powiększające się z czasem plamy. U różaneczników występują natomiast obustronnie widoczne, okrągłe plamy na liściach, mają szarawą, jasnobrązową lub popielatą barwę. Ściana komórkowa chorych roślin traci napięcie (turgor), wrzosowate więdną. Choroba zaczyna się rozwijać w miejscu uszkodzenia i może prowadzić do całkowitego obumarcia.

Zwalczanie antraknozy w ogrodzie

Antraknoza rozwija się w miejscach, gdzie roślina jest uszkodzona, a zatem należy wykazać się szczególną ostrożnością podczas prac pielęgnacyjnych wykonywanych przy wrzosowatych. Colletotrichum gloeosporioides jest podatny na działanie fungicydów takich jak:

• Topsin M 70 WP (0,08%),
• Bravo 500 SC (0,2%),
• Sarfun 500 SC (0,1%),
• Rovral Flo 255 SC (0,2%).

Bibliografia:

1. Kowalik M., Boni J., Duda-Franiak K., Micromycetes on ericaceous plant leaves, Acta Mycologica 2015.
2. Kowalik M., Wandzel A., Grzyby powodujące zamieranie sadzonek wrzosu, Acta Agrobotanica 2005, vol. 58, z. 2, s. 237-242.
3. Kowalik M., Wójcik J., Grzyby powodujące zamieranie pędów wrzosu na terenie Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Progress in Plant Protection 2009, 49, 1, 214-218.
4. Litterick A. M., McQuilken M. P., Holmes S. J., Rhizoctonia spp. Associated with Container-Grown Ericaceous Plants in Scotland, Journal of Phytopathology 1995, vol. 143, iss. 8, p. 509-510.
5. Mrazkova M. et. al., Phytophthora plurivora T. Jung & T. I. Burges and other Phytophthora species causing important diseases of ericaceous plants in the Czech Republic, Plant Protection Science 2011, 47, 1, 13-19.
6. Nehrlich S., Plaschil S., Kramer R., Evaluation of resistance of gaultheria to colletotrichum gloeosporioides, ISHS Acta Horticulturae 2009, 855.
7. Orlikowski L. B., Występowanie i szkodliwość Cylindrocladium scoparium Morgan dla roślin wrzosowatych i jałowca łuskowatego, Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 2005, z. 504, s. 487-492.
8. Pyza-Grzybowska D., Choroby infekcyjne wrzosów, Owoce, Warzywa, Kwiaty 2013, 05, 102-104.
9. Tymon L. S. et. al., Phylogeny and taxonomy of Erysiphe spp. on Rhododendron, with a special emphasis on North American species, Mycologia 2022, vol. 114, iss. 5, p. 887-899.
10. Wojdyła A., Najgroźniejsze choroby roślin wrzosowatych, Działkowiec 1999, 09, 58-59.